Noong unang panahon, sa isang tahimik na baryo sa gilid ng kagubatan ng Panay, may mag-asawang 

Isang gabi ng malakas na ulan, may kumatok sa kanilang bahay. Pagbukas ni Tata Ambo, isang babaeng basang-basa at nanghihina ang tumambad sa pintuan. Wala itong pangalan, ngunit humingi ng tulong at pagkain. Hindi nagdalawang-isip si Aling Rosa na patuluyin ito. Pinakain nila ang babae, pinainom, at pinahinga sa kanilang banig.

Kinabukasan, nagpasalamat ang babae at nagpaalam. Ngunit bago siya umalis, tinanong niya si Aling Rosa,

“Kung bibigyan kita ng anak, kahit may kapalit, tatanggapin mo ba?”

Napaiyak si Aling Rosa at tumango. “Kahit anong kapalit, basta’t magkaroon lang kami ng anak.”

Ngumiti ang babae, at sa isang iglap ay naglaho sa hangin. Akala ni Aling Rosa’y panaginip lamang iyon, ngunit makalipas ang ilang buwan, nadama niya ang paggalaw ng sanggol sa kanyang sinapupunan.

Pagdating ng panahon, ipinanganak niya si Luna, isang batang babae na may mapupungay na mata at kakaibang lamig ng balat. Lumaki itong maganda, ngunit may mga gabi na nagiging tahimik ang bahay - wala si Luna sa kanyang silid.

Isang gabi, sinundan siya ni Tata Ambo. Nakita niyang nakaupo sa bubungan ang kanyang anak, may mahabang kuko, pulang mga mata, at nakangiting tila hayok sa laman. Sa kanyang likod, dahan-dahang lumalabas ang pakpak na parang sa paniki.

Ngunit hindi siya lumingon. Sa halip, tumingala ito at nagsalita,

“Ama, ito ang kapalit na hindi mo kayang tanggihan. Ako ang anak na hiningi ninyo, at ako rin ang sumpang dala ninyo.”

Pagkatapos noon, nilamon ng dilim si Luna. Kinabukasan, natagpuang walang buhay si Tata Ambo at Aling Rosa, at sa kanilang tabi ay may mga bakas ng kuko at patak ng dugo na hindi kailanman nawala.

Mula noon, sabi ng mga matatanda, tuwing gabi ng kabilugan ng buwan, may maririnig na pakpak sa itaas ng mga bubong. Ang mga buntis ay pinapahiran ng bawang, at ang mga bata ay pinapatulog bago dumilim.

Dahil sa baryong iyon unang isinilang ang nilalang na kilala ngayon bilang Aswang - isang anak ng pagnanais, sumpa ng kagustuhan, at paalala na may kapalit ang lahat ng hinihiling sa dilim.

Noong unang panahon, sa isang pulo sa Kabisayaan, nakatira ang isang dalagang nagngangalang Boja. Siya ay kilala hindi lamang sa angking ganda kundi sa busilak na puso. Maraming kabataang lalaki ang nanliligaw sa kanya, mga prinsipe, mandirigma, at anak ng datu. Ngunit wala ni isa ang kanyang pinili.

Nabalitaan ito ng isang mayamang dayo na nagngangalang Datu Mogan. Nais niya ring mapangasawa si Boja, at dahil sa kayamanan at impluwensiya, akala niya’y agad siyang tatanggapin. Ngunit tumanggi ang dalaga. Nasaktan ang kanyang pagmamataas at nagbitiw siya ng sumpa:

“Kung hindi ka mapapasaakin, hinding-hindi ka rin magiging masaya sa piling ng mangingisdang iyon.”

Lumipas ang mga araw at lalo pang tumibay ang pagmamahalan nina Boja at Holon. Ngunit isang gabi ng malakas na bagyo, pumalaot si Holon upang mangisda. Hindi na siya nakabalik. Kinabukasan, natagpuan ang kanyang bangka na wasak at inanod sa dalampasigan.

Nagluksa si Boja. Araw at gabi siyang pumupunta sa tabing-dagat upang hanapin si Holon. Doon siya umiiyak nang umiiyak hanggang sa ang kanyang mga luha ay hindi na mapigilan. Ang mga luha ay nagmistulang mga burol na unti-unting umangat mula sa lupa. Daang-daang burol ang nabuo sa kanyang pag-iyak.

Nang tuluyang naubos ang kanyang luha, hindi na rin siya nakita ng mga tao. Sabi ng matatanda, naging bahagi siya ng hangin at ulap na laging nakatanaw sa mga burol na bunga ng kanyang pag-ibig.

Tinawag ng mga tao ang lupain na “Boja-Holon”, tanda ng kanilang kwento. Sa pagdaan ng panahon, naging Bohol. At ang mga burol na iyon ay tinawag na Chocolate Hills, na hanggang ngayon ay patunay ng pag-ibig at sakripisyo.

Noong unang panahon, sa isang malayong bayan na napapalibutan ng kabundukan, naninirahan ang 

Si Bagwis ay may kakaibang kakayahan—kaya niyang makipag-usap sa hangin. Sa tuwing humihip ang hangin, naririnig ni Bagwis ang mga kwento ng kalikasan, ang hinaing ng mga puno, at ang mga hiling ng mga hayop. Dahil dito, siya ang madalas na tagapamagitan ng kalikasan at ng mga tao.

Isang araw, isang napakalakas na init ang dumating sa kanilang bayan. Ang mga halaman ay natuyo, ang mga ilog ay bumabaw, at ang mga hayop ay nanghihina. Nangamba ang mga tao at humingi ng tulong kay Bagwis. “Bagwis, kausapin mo ang hangin. Kailangan nating malaman kung ano ang nangyayari,” pakiusap ng mga matatanda sa kanya.

Agad na sumama si Bagwis sa tuktok ng pinakamataas na bundok at tinawag ang hangin. "Hangin, ano ang kailangan namin gawin? Ang aming bayan ay nauuhaw at ang init ay masyado nang malupit."

Sumagot ang hangin, "Nais ng kalikasan na ikaw, Bagwis, ay magdala ng balanse sa bayan. Ngunit may kapalit—kailangan mong isakripisyo ang iyong sarili upang muling dumaloy ang ulan."

“Kung iyon ang kailangan upang iligtas ang lahat, handa akong magsakripisyo,” wika ni Bagwis nang buong tapang.

Nang sumapit ang hatinggabi, hinipan ng malakas na hangin si Bagwis at itinangay siya patungo sa kalangitan. Sa kanyang pag-akyat, nagdilim ang langit at nagsimulang mag-ipon ang mga ulap. Lumabas ang malalakas na kidlat at narinig ang umaalingawngaw na kulog. Mula kay Bagwis, isinilang ang unang bagyo.

Dahil sa bagyo, muling bumuhos ang ulan sa bayan. Ang mga ilog ay muling napuno, ang mga halaman ay bumalik sa kanilang dating sigla, at ang mga hayop ay nabuhay muli. Ang mga tao ay nagpasalamat sa sakripisyo ni Bagwis.

Simula noon, sa tuwing darating ang bagyo, naaalala ng mga tao si Bagwis—ang batang nagmahal at nagsakripisyo para sa bayan. At itinuro ng alamat na ang bagyo ay hindi dapat katakutan, kundi isang paalala na ang kalikasan ay kailangang respetuhin at alagaan, tulad ng ginawa ni Bagwis.

Mga Aral:

• Ang kalikasan ay buhay—dapat itong pahalagahan at ingatan.
• Ang sakripisyo at pagmamahal sa kapwa ay nagbibigay ng mas malaking kabutihan.
• Huwag kalimutang magpasalamat sa mga biyayang dala ng kalikasan, kahit pa minsan ay dumadaan ito sa mga pagsubok.

Noong unang panahon, sa kaharian ng Berbanya, naninirahan ang mabait at makatarungang hari na si  Haring Fernando at ang kanyang reyna, si Reyna Valeriana. Sila'y may tatlong anak na lalaki: sina Don Pedro, Don Diego, at Don Juan. Ang kanilang kaharian ay puno ng kasaganaan at kapayapaan.

Isang araw, nagkasakit si Haring Fernando. Hindi magamot ng mga manggagamot ang kanyang karamdaman at labis itong ikinabahala ng buong kaharian. Sa gitna ng kanilang pag-aalala, isang matandang ermitanyo ang dumating sa palasyo at nagsabi, 

Agad na nagpasya ang tatlong prinsipe na hanapin ang mahiwagang ibon. Si Don Pedro, ang panganay, ang unang naglakbay. Lumipas ang mga buwan ngunit hindi siya nakabalik. Sumunod naman si Don Diego, ngunit tulad ng kanyang kapatid, siya rin ay nabigo at hindi nakabalik.

Sa kabila ng panganib, nagpasya si Don Juan, ang bunsong prinsipe, na hanapin ang Ibong Adarna. Habang naglalakbay, nakilala niya ang isang matandang ermitanyo na nagbigay sa kanya ng payo at mahika. 

"Sa Bundok Tabor mo matatagpuan ang Ibong Adarna. Gamitin mo ang mahiwagang lubid na ito upang hindi ka makatulog sa awit ng ibon."

Matapos ang mahabang paglalakbay, narating ni Don Juan ang Bundok Tabor. Sa puno ng Piedras Platas, nakita niya ang Ibong Adarna na kumakanta ng kanyang mahiwagang awit. Ginamit ni Don Juan ang mahiwagang lubid at napanatili niyang gising ang sarili habang pinagmamasdan ang pitong kulay ng balahibo ng ibon na nagbabago sa bawat pag-awit nito.

Matapos kumanta, ang ibon ay natulog. Agad na hinuli ni Don Juan ang Ibong Adarna at dinala pabalik sa kaharian ng Berbanya. Sa kanilang pagdating, agad kumanta ang ibon sa harap ni Haring Fernando at, sa isang himala, gumaling ang hari mula sa kanyang karamdaman.

Sa kabila ng tagumpay ni Don Juan, nagtanim ng inggit ang kanyang mga kapatid. Pinagtangkaan siyang saktan at iwanan sa gubat. Ngunit sa tulong ng mahiwagang ermitanyo, nakabalik si Don Juan sa palasyo at ipinakita ang tunay na kabutihan ng kanyang puso.

Sa huli, napatawad ni Haring Fernando ang kanyang dalawang nakatatandang anak at pinarangalan si Don Juan. Mula noon, naging simbolo ng katapangan, kabutihan, at pagmamahal sa pamilya si Don Juan, at ang alamat ng Ibong Adarna ay naipasa-pasa mula sa isang henerasyon hanggang sa susunod.

Sa lalawigan ng Laguna, naniniwala ang mga tao na sa bundok ng Makiling ay naninirahan ang isang

Ang mga bathalang ito raw ay mayroong magandang anak na dalaga na pinangalanan nilang Mariang Makiling. Dahil sa kanyang angking kagandahan at kabaitan, si Maria ay siyang tanging lakas at ligaya ng kanyang mga magulang.

Nang pumanaw ang kanyang mga magulang, kay Mariang Makiling naiwan ang pamumuno ng nasabing lalawigan.

Kaiba sa mga naunang mga bathala, si Mariang Makiling ay nagpapakita sa kanyang mga nasasakupan. Tuwing umaga ng tiyangge, bumababa siya sa bundok Makiling at nakikihalu-bilo sa mga taumbayan. Kasama ng dalawang katulong na mga katutubo, namimili sila ng mga kagamitan at ang ipinamamalit ay mga gintong piraso ng luya.

Totoong napakabuti niya sa mga mamamayan doon. Ang bundok na kanyang tinatahanan, na sagana sa mga gulay at bungang-kahoy ay bukas para sa ibig mamitas doon. Pati na ang mga ibon at hayup sa gubat ay siyang paraiso ng mga mangangaso.

Handa rin siyang tumulong sa mga nangangailangan. Tulad ng kanyang ina, namumudmod siya ng mga ginintuang luya sa bakuran ng mg taong nasa gipit na kalagayan.

Sa mga ikakasal, nagpapahiram siya o nagbibigay ng mga bagay na hindi nila makayang bilhin, tulad ng mga malasutlang damit pangkasal o mga kasangkapan para sa kasalan. Anupat napakabait ni Mariang Makiling sa kanyang mga nasasakupan.

Subalit dumating ang panahong ang mga tao ay waring nalimot na ang mga kabutihang ipinagkaloob sa kanila ni Mariang Makiling. Karamihan sa kanilay di man lamang marunong tumanaw ng utang na loob. Walang patumangga nilang inabuso ang kagubatan ng bundok Makiling sa pagkakaingin at sa pagpatay nang walang habas sa mga ibon at hayup na naninirahan doon.

Dahil dito, nagalit si Mariang Makiling at pinagbawalan na ang taong mangaso o mamitas ng mga gulay at prutas sa naturang bundok.

Sa anumang pagkakamali o pagsuway sa kanyang mga utos, pinadidilim niya ang kalangitan kaalinsabay ng dumaragundong na kulog at matatalim na kidlat at nagaalimpuyong bagyo.

At higit sa lahat, hindi na siya bumaba ng bundok Makiling para makisalamuha sa mga mamamayan doon.

Sa ngayon, ang tanging matatamis na alaala na lamang ng panahong si Mariang Makiling ay nagpapakita sa tao ang naiwan sa mga taumbayan ng Laguna.

Subalit may ilan pa rin ang nagsasabing, kapag kabilugan ng buwan, makikita raw ang isang napakagandang babaing may mahabat maitim na buhok at matamis na umaawit sa madawag na kagubatan ng bundok Makiling.

Akda and kwento ni : Jose P. Santos